Kaveinga: Ko ia ʻoku telinga, ke ne ongoʻi

Malanga Sapate Sapate 13/07

(kataki pe he ngali  loloa ka ‘oku tupu ia mei he’eku toe hiki atu pe ‘ae ngaahi veesi ke faingofua ki ho’o lau konga…malo)

Ngaahi lesoni: Same 119:105-12; Senesi 25:19-34; Loma 8:1-11; Matiu 13:1-9, 18-23

Himi: 463/394/427/524/584

Potu Folofola Matiu 13: 23 Pea ko ia naʻe tūtū ʻi ki he kelekele kuo lelei, ko e toko taha ia ʻoku fanongo ki he folofola, pea tau: pea ko eni ia ʻoku fua, ʻo fuo teau ʻa e taha, fuo onongofulu ʻa e taha, fuo tolungofulu ʻa e taha.

Kaveinga: Ko ia ʻoku telinga, ke ne ongoʻi

Talateu

Koe talanoa ‘oe vahe ni koe taha ia he ongo talanoa fakataataa matu’aki mahu’inga ‘a Sisu kuo hiki tohi ‘e Matiu’o felave’i moe anga moe founga ‘etau nofo ke fakafanongo ki he Folofola ‘ae ‘Otua. Koe talanoa fakataataa ‘uluaki ‘oku lea ia ki he ongo langa fale ‘e ua koe taha na’a ne langa ‘i he maka pea ‘oku fakatatau ia ki ha taha poto. Pea koe taha na’a ne langa he ‘one’one pea ‘oku fakatatau ia ki he tangata vale. Pea koe taha leva he ongo talanoa mahu’inga ni koe talanoa ki he tangata tuutuu’i. Koe ongo talanoa ni ‘oku nofo taha ‘ena tokanga ki he “mahu’inga ‘oe fanongo lelei ki he Folofola ‘ae ‘Otua” pea “fai ki ai” ‘i he “tui ki ai ‘ae loto.” Koe tangata na’a ne langa hono fale he ‘one’one na’e fakatatau ia ki he tokotaha na’a ne fanongo lelei pe ki he Folofola ‘ae ‘Otua kae ‘ikai mo’ui’aki pea ko hono ola koe haveki ia ‘e he matangi malohi. Ka koe tangata

 na’a ne langa ‘i he maka ‘oku tatau mo ha tangata ‘oku ne tuutuu’i ‘ene tenga’i ‘akau ki ha kelekele taau “Pea ko ia naʻe tūtū ʻi ki he kelekele kuo lelei, ko e toko taha ia ʻoku fanongo ki he folofola, pea tau: pea ko eni ia ʻoku fua, ʻo fuo teau ʻa e taha, fuo onongofulu ʻa e taha, fuo tolungofulu ʻa e taha.” Pea ko ia ‘etau veesi malanga.

Koe vete ‘oe potu tohi

1. ‘I hono malanga’i ko ia ‘e Sisu ‘ae Pule’anga ‘o Hevani (Matiu 4:17,23) na’e fehangahangai lahi ia mo hono ta’e tali ‘e he kakai ‘ene ngaahi fakahinohino. Pea neongo ‘enau mamata ki he’ene ngaahi ngaue mana mo fakamo’ui mahaki na’e kei ta’e tui pe ha ni’ihi pea ‘ikai fie fakatomala ha ni’ihi (Matiu 11:20-24). Pea ‘ikai ia ko ia pe ka koe ni’ihi ne nau nofo hifo ke fa’u tauhele mo tukuaki’i loi ia (Matiu 12:9-14). Pea matamata koe ‘uhinga nai ‘eni na’e hopo mai ai ‘a Sisu ki he ngaahi feitu’u fakapule’anga ke malanga ai pea mo hono ngaue’aki ‘ae ngaahi talanoa fakataataa ‘o kau ki he pule’anga ‘oe langi moe mo’ui ta’engata. Ka koe palopalema na’e fekuki lahi taha mo Sisu koe fakafefeka honau loto ke fanongo ki he’ene ngaahi fakahinohino. Pea matamata koe ‘uhinga ia ‘ene fai ‘ae talanoa fakataataa ni ki he tangata tuutuu’i ko ‘ene fakatatau ia ki he ngaahi founga

 kehekehe ‘oku tali’aki ‘e he kakai ‘ene ngaahi malanga moe Folofola ‘ae ‘Otua. Pea koe malie’anga ‘oe talanoa ni ko hono toe hanga pe ‘e Sisu ‘o vete mai hono ‘uhinga ‘o ‘ene talanoa fakataataa ni. Koe tangata tuutuu’i/ Sower ko Sisu (Faifekau/ kau malanga/ akonaki/ toakase/ fine’ofa/ etc) pea koe tenga’i ‘akau (seed) koe “Folofola ‘ae ‘Otua”/ Folofola ‘oe Pule’anga ‘oe Langi" the word of the kingdom"

2. Koe mu’aki ‘eni ‘oe ngaahi talanoa fakataataa (“parable”/Greek: para moe ballō which together mean “to throw alongside”) ‘i he hiki tohi ‘a Matiu. ‘Oku hangee ‘ae natula ‘oe talanoa fakataataa ko ha feinga ke faka’ilo mai ha ongo mo’oni ‘e ua ‘a ia koe mo’oni ta’e ha moe mo’oni ha mai ‘oku na fononga fakataha holo pe. Kimu’a pea lave’i ‘e Sisu ‘ae toenga ‘oe ngaahi talanoa fakataataa ‘e 7 he vahe ni na’a ne fai ai ‘ae talanoa fakataataa ki he tangata tuutuu’i tenga lelei ‘i he’ene ngoue.  ‘Oku to ‘ae fakamamafa ‘oe talanoa he “ola ‘oe tuutuu’i” ko ia ‘i he ngaahi kelekele ko ‘eni ‘e 4. 1. Ko e ve’e hala (v 4) 2, Koe potu maka (v 5), 3.  Koe potu ‘akau talatala (v 7) pea 4. Koe kelekele kuo lelei (v 8). Koe’uhi koe 4 ‘ae kelekele ko ia kuopau ke 4 moe ola. Ko ‘ene lea fakataataa ke fakakakato/ fulfil (‘Aisea 6:9-10). ‘I he kamata’anga ‘oe ngaue

 fakafaifekau ‘a ‘Aisea na’e talaange ‘e he ‘Otua he ‘ikai tokanga mo ‘uhinga ki he kakai pea ko ia pe foki na’e toe mo’ua ai ‘a Sisu ‘i hono kuonga (Matiu 13:13-15). Ko hono monu’ia’anga leva ‘oe kau ako ko ‘enau mamata mo fanongo tonu ki he “mo’oni” ‘oe “misiteli” ‘aee na’e nofo ‘amanaki mo tatali ki ai ‘ae maama ‘oe fuakava motu’a. Na’e mamata ‘ae kau ako mo tui (kelekele lelei/ 25%) kae mamata ‘ae kau takilotu / kau Falesi mo ta’e tui ki he me’a na’a nau tatali ke hoko mai (toenga ‘oe ngaahi kelekele ‘e 3 koe 75%)

‘Oku ‘i ai ha ngaahi founga fanongo ‘e 3

Koe fanongo ‘ae “Ta’e fie fanongo”/ Dull of hearing.

 

‘Ikai pe ke loto ia ke fanongo ki ha taha pea ‘oku ‘osi ta’e tali pe ia ‘e he loto ke toe fakaongo ange ha me’a. Koe faingata’a leva ‘oku hoko ‘oku ‘ikai tupu ia mei he tokotaha/ presenter ‘oku lea pea pehee ki he kaveinga/ Subject/ Issue na’e lea ai ka ‘oku hoko ia ‘i he toko taha fanongo (Listener). ‘Oku lea ki ai ‘ae Tohi Hepelu 5:11 “ʻA ia ʻoku lahi ʻemau fakamatala ke fai ki ai, pea faingataʻa hono fakaʻuhinga; koeʻuhi ko hoʻomou hoko ko e kau ongongataʻa. Koe fa’ahinga kakai ‘oku ‘ikai pe ke nau fie tali ke fanongo ki he Folofola pe fiema’u ke mahino ‘ae ‘uhinga ‘oe Folofola/ mo’oni ‘ae ‘Otua/ popoaki e fakamo’ui ‘ae ‘Otua telia na’a tuku ai ‘enau faiaangahala. He ‘oku tatau hono tuku pe ta’ofi ‘ae angahala ‘oku nau lolotonga faii mo hano fakapoongi kinautolu . Pea koe fakakaukau foki ia ‘oku ‘uhinga ki ai ‘a Matiu he talanoa ni “Ko hono ʻuhinga ʻeni o ʻeku

 lea fakatātā ai kiate kinautolu, koeʻuhi ʻoku nau mata, ka ʻoku ʻikai te nau mamata, pea ʻoku nau telinga ka ʻoku ʻikai te nau fanongo, ʻumaʻa ha ongoʻi. 14 Pea ʻoku fakamoʻoni ʻiate kinautolu ʻa e palofisai ʻa Aisea, ʻa ia ʻoku pehe, Te mou matuaki fanongo, Kae ʻikai ongo’i; Pea te mou matuaki sio, Kae ʻikai ʻiloʻi. 15 He kuo fangapesi ʻa e loto ʻo e kakai ni, Pea ongongataʻa honau telinga, Pea ko honau mata kuo nau tapuni; Naʻa ʻiloange te nau sio ʻaki honau mata, Pea fanongo ʻaki honau telinga, Pea ʻilo ʻaki honau loto, ʻO nau tafoki, Kau fakamoʻui ʻakinautolu (Matiu 13:13-15). Kainga ko kitautolu ‘oku tau lolotonga mo’ua heni fakamolemole ‘alaa ‘o hola fakavavevave leva mei he mala’ia ni. Fakatonutonu leva ho’o ongo ke tonu ki he ngaahi fakahinohino ‘ae Tohitapu.

Koe fanongo ‘ae “Telinga veli/ Itching ears”

Koe fa’ahinga kakai ‘eni ‘oku nau loto ke nau fanongo ka ke nau fanongo pe ki he ngaahi me’a ‘oku nau loto ki ai pea kau lelei foki ki he ngaahi holi moe filio’i honau loto. Koe fa’ahinga kakai pehee ni he Siasi ‘oku nau filifili pe ‘enau kau malanga moe Faifekau ke nau fanongo mo tauhi ki ai. ‘Oku fakamatala’i ‘e Paula kia Timote ‘ae fa’ahinga telinga ‘oku veli pe ia ke fanongo ki he Folofola ‘ae ‘Otua “….ke ke malangaʻaki ʻa e folofola, faʻa fai pe ʻi he faingamalie mo e ʻikai ha faingamalie, faka ʻilo hala, valoki, enginaki ʻi he angakātaki ʻaupito, pea ʻaki ʻa 3 e faʻahinga ako kehekehe. Koeʻuhi ʻe faifai pea hoko ha kuonga, ʻa ia ʻe ʻikai te nau kataki ai ʻa e tokāteline haohaoa; ka te nau fokotuʻuniu hanau kau akonaki, ʻo fakatatau ki he ngaahi holi ʻanautolu, he veli 4 honau telinga: pea te nau leʻei honau telinga mei he moʻoni, ka nau tafoki ki he ngaahi talatupuʻa” (2 Tiomte

 4:3-4).

 

Koe fanongo ‘ae fie fanongo’aki ‘ae loto hanga malie

(NOBLE AND GOOD HEART)

Ko ‘eni ia ‘ae fanongo ‘oku lea ki ai ‘a Sisu ‘ia Luke “Pea ko ia ʻoku ʻi he kelekele kuo lelei, ko e faʻahinga ia ʻoku nau tali ʻa e folofola ʻaki ʻa e loto kuo lelei mo tāu, ʻo nau pukenima ʻi ia, pea nau fua heʻenau kitaki.” Pea mo ia foki ‘oku lea ki ai ‘ae Tohi Ngaue 17…Pea naʻe anga fakaʻeiʻeiki ange ʻa e kakai ni ʻiate kinautolu ʻi Tesalonaika, he naʻa nau tali loto lelei ʻaupito ʻa e folofola, ʻo nau kumi ʻi he Tohitapu ʻi he ʻaho kotoa pe ʻa e 12 moʻoni ʻo e ngaahi meʻa ko ia. (Luke 8:15; Ngaue 17:11). Koe kakai ni ‘oku nau fie fanongo ‘oku nau ako ha ngaahi me’a lelei ‘i he mo’ui ni (Matiu 13:16-17). ‘Oku ‘ikai lava ke nau hama ha tapuaki kuo ‘omi he ‘oku nau tokanga mo fai ki ai koe’uhii he ‘oku mahino kiate kinautolu ‘ae Folofola. Kainga ‘oku hoko ‘aupito ‘etau ta’e fie fanongo/ telinga veli ke fanongo pea moe kovi ho’o fanongo ke ne ta’ofi koe mei he mo’ui

 ta’engata. Ko ‘eni foki ia ‘ae fa’ahinga fanongo ‘oku takanga mai ki ai ‘a Sisu ‘i he’ene talanoa fakataataa ni ki he tangata tuutuu’i. ‘Oku ‘ange’ange ‘ae ma’u kelesi ‘a ia ‘oku ne lau mai ‘ae Folofola he ma’u tapuaki ‘a kinautolu ‘oku fanongo lelei ki he Folofola.

Koe fakaukau leva ‘oe tangata tuutuu’i

Koe faka’uhinga ko ia na’e fai ‘e Sisu he talanoa ni na’a ne fakahoa ‘ae ola ‘oe tuutuu’i na’e fai pea moe ngaahi tukunga na’e tala ki ai ‘ae fekau ‘oe Pule’anga ‘oe ‘Otua. Koe fekau ko ‘eni na’e ‘osi malanga’i pe ia ‘e Sione Papitaiso, Sisu pea mo ‘ene kauako. Ka ko kinautolu kotoa pe na’e fanongo ki ai na’e ‘ikai te nau malava ke mahino’i lelei ‘ae fekau pea na’e faingamalie ai ‘ae Tevolo ke fa’ao mo ta’aki ‘ae me’a kuo to (Matiu 13:38-39; 1 Sione 5:19). Koe fai kehekehe ‘i he ngaahi ola na’e ‘ikai mei he tenga’i ‘akau ia na’e laku ka na’e mei he ngaahi kelekele ia na’e ngangana ki ai. He na’e ‘ikai ha toe faikehekehe hono malanga’i ‘oe Ongoongo lelei ma’ae Pule’anga ‘oe ‘Otua (tenga’i ‘akau). Koe faikehekehe na’e makatu’unga ia mei he mafai/loto’aki ‘oe tokotaha fanongo. ‘Oku ‘ikai ke pehee mai ‘ae talanoa fakataataa koe 25% (kelekele taau)

 pe na’a nau tali ‘ae fakaafe ki hono pule’angaa ka ‘oku ne fakae’a mai koe tokolahi tahaa ‘oku ‘ikai ke nau fie talitali/fanongo/ fiefia ki he talaki ‘oe Ongoongo lelei (‘ae ve’e hala/makamaka/ talatala) pea koe pole leva ia ma’a kitautolu he kuonga ni. ‘I he talanoa fakataataa ni na’e fakahaa’i ai ‘e Sisu ‘ae ‘uhinga ‘oku ‘ikai tali ai ‘e he kau Falesi moe kau taki lotu Siu ‘ae Ongoongo lelei ‘o Sisu Kalaisi. Koe ngaahi konga kelekele ta’e teuteu kotoa ke tatala ki ai ‘ae “misiteli” ‘oe ‘Otua mo hono Pule’anga. Kainga ko ‘etau tokoni pe ‘e ala fai ke fakaa’u ‘ae Ongoongo lelei ni ko ‘etau tokoni ki he ngaahi konga kelekele ta’e teuteu ni ‘o tufi maka/ fakamolu/ ta ‘ae talatala moe fakafelefele ‘oe mo’ui ni/ malanga’i/ liliu mo ho’o mo’ui ke ke hoko koe fa’ifa’itaki’anga… pea ngaohi hei’ilo pe na’a toe lelei pea taau ma’ae pule’anga ‘oe ‘Otua. Ko

 fe’ia he konga kelekele ni ‘e 4 ‘oku ke lolotonga fakakaunga tamaki ai?

“Koe tenga niʻihi ʻi he veʻehala” (Kelekele 1)

Koe fa’ahinga kakai ‘eni ‘oku fanongo ta’e fie fanongo pe fanongo pe kae ‘ikai fie loto ke mahino. 19 ʻilonga ha taha ʻoku fanongo ki he folofola ʻo e Puleʻanga, kae ʻikai tau, ʻoku haʻu ʻa e Fili, ʻo faʻao ʻa e meʻa naʻe to ki hono loto. Ko eni ia naʻ etūtū ʻi ʻi he veʻehala. Koe fanongo ‘ae “Ta’e fie fanongo”/ Dull of hearing. Koe manupuna ‘oku lea ki ai ‘a Sisu koe Tevolo ia ‘oku lea ki ai ‘a Luke 8:12 “…pea puna mai ʻa e fanga manupuna, 5 ʻo nau kai ʻo ʻosi ia.” Koe manupuna ko ia koe hoko mai ia ‘ae fili pea ‘oku fu’u faingofua ‘aupito ‘emau ma’u kinautolu he ‘oku ‘ikai malava ke malu pe puli ki he kelekele ‘ae tenga’i ‘akau. Ka ‘oku fefeka honau loto ke tali ia pea ‘oku hili pe ‘enau mo’ui ‘i ‘olunga pea ‘ikai ha makatu’unga malu pea fa’iteliha leva ki ai ‘ae fili. “…ʻilonga ha taha ʻoku fanongo ki he folofola ʻo e Puleʻanga, kae ʻikai tau,

 ʻoku haʻu ʻa e Fili, ʻo faʻao ʻa e meʻa naʻe to ki hono loto. Ko eni ia naʻ etūtū ʻi ʻi he veʻehala.

“Koe tenga he potu maka/ Stony places…Kelekele hono 2”

Pea ngangana ha tenga niʻihi ki he ngāhi potu maka, ʻa ia naʻe ʻikai ke loko lahi ai ʻa e kelekele: pea tuaiekemo ʻene ʻoho hake, koeʻuhi naʻe ʻikai ke matolu ʻa e 6 kelekele: ka ʻi he ʻalu hake ʻa e laʻa ne velehia; pea ko e meʻa ʻi he ʻikai fai aka ne mate ia. …20 Pea ko ia naʻe tūtū ʻi ki he potu maka, ko e toko taha ia ʻoku fanongo ki he folofola, ʻo ne puke 21 fiefia leva ki ai: ka ʻoku ʻikai hano aka ʻiate ia, ka ʻoku fakataimi pē: pea ʻoka hoko ha faingataʻa pe ha fakatanga koeʻuhi 22 ko e folofola, pea tūkia leva. ‘Oku tau fanongo pe ki he folofola ‘aki ‘ae loto ‘oku femo’uekina he ngaahi fiema’u kehe pe ‘oe mo’ui ni. ‘Oku fakamatala ‘e he’etau fa’a ‘ita vave/ si’i moe kataki/ to ngofua ki he angahala ‘o fakahaa’i mai ‘ae ta’e aka ‘ae Folofola na’a tau malanga’i pe fanongo ki ai he’etau mo’ui. Kapau kainga ko e anga ‘eni ‘eta lotu ke fanongo pe ki he Ongoongo

 lelei pea malie’ia ai kae ‘ikai aka pea mo’ui’aki pea ta ‘oku ta tu’u lavea ngofua ‘aupito ki he humu hokohoko ‘aho pe. Ko ‘ene ki’i havilivili mai pe ha ki’i fakatauele ia kuo loa ‘eta holo atu ki ai. Kainga koe lahi atu e kau lotu holo ngofua ‘o tatau pe he fefine moe tangata…’ae pa’anga moe mafai pea moe mo’ui fe’au’auhi. ‘Ae fiefia ke fai loto lele’i ‘ae kovi. Koe kau lotu ‘eni ‘oku toki ma’oni’oni fakasapate pe….toki fai lelei pe he ofi ki ha’ane malanga pea toki hoko atu ‘ene faikovi…Mafana pe he faingamalie mo toko lahi e kau ma’u lotu pea ka tokosi’i pea fakatamulu leva. . ‘Oku tau fanongo pe ki he folofola ‘aki ‘ae loto ‘oku femo’uekina he ngaahi fiema’u kehe pe ‘oe mo’ui ni.

“Koe tenga he potu ‘akau talatala”

Pea ko ia naʻe tūtū ʻi ʻi he potu ʻakau talatala, ko e toko taha ia ʻoku fanongo ki he folofola; pea ko e lotomoʻua ki mamani, mo e fakahekeheke ʻa koloa, ʻoku kāsia ai ʻa e folofola, pea ne taʻe fua. Koe toko taha fanongo ‘eni ‘oku fanongo kae tokanga e loto ia ki he me’a kehe. Koe fakakaukau tatau mo ‘eni na’e hoko ai ‘ae hoa ‘o Lote koe pou masima koe fanongo ki he folofola ke hola kae toe fakasio ki mui ki he koloa ‘o Sotoma…ki he ngaahi malie ‘oe mamani…ki he ngaahi fakalavetala moe melie ‘oe mamani (pleasures of life). ‘Oku hanga ‘e he’etau tokanga ki he ngaahi me’a ‘oe mamani ‘o fakatua’i mo tau ta’e tokanga’i ai kitautolu ke tau munoa mo mo’u nofoa ai kae ‘ikai ke tau teuteu ki he fakamaau ‘ae ‘Otua ‘oku hanga mai (Luke 21:34-36). Koe tokanga ki he koloa moe tauele kaakaa ‘ae pa’anga ‘oku ‘osi fakamahino mai pe ‘e he Tohitapu “10 He ko e ʻofa ki he paʻanga ko e aka

 ʻoku tupu mei ai ʻa e ngaahi kovi kotoa pe, pea ko e niʻihi ʻi heʻenau ala ki he meʻa ko ia kuo nau hē mei he lotu, pea kuo nau hokohoka ʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻa e ngaahi mamahi lahi” (1 Timote 6:9-10). ‘Oku toho kitautolu ‘e he’etau tokanga ke hiki mei he me’a mahu’inga taha koe fanongo ki he Folofola ‘ae ‘Otua ‘o fai ia ki he angi hotau kakano. Pea ‘oku ha mai mo hono ngaahi fua hangee ko ia ‘oku lea ki ai ‘a Paula ‘ia ‘Efeso 5:19-22 “..19 Pea ko eni, ʻoku matuʻaki eʻa ʻa e ngaahi ngaūe ʻa Kakano, ʻo pehe, Ko e feʻauaki, ko e angaʻuli, ko e 20 pauʻu, ko e tauhiaitoli, ko e fai tuki, ko e fetāufehiʻaʻaki, ko e fetuʻusi, ko e meheka, ko e fe ʻite ʻitani, ko e fakafelaulauhi, ko e fakavahavahaʻa, ko e fakafaʻafaʻahi, 21 ko e femehekaʻaki, ko e fefakapongaki, ko e faʻa konā, ko e faʻa kai, mo e ngaahi alāmeʻa pehe: ʻa ia ʻoku ou sinaki tala atu, ʻo hange ko ʻeku lea muʻa, ko e kakai fai  meʻa pehe, ʻe ʻikai hanau tofiʻa ʻi 22 he puleʻanga ʻo e ʻOtua.

Kapau leva kainga ‘oku tau tokanga pe ke lau ‘etau Folofola mo ma’u hono ngaahi ma’u’anga kelesi pea fua mo hono ngaahi kaveinga ka tau kei ‘efi holo pe ‘etau tau hila mai ki he ngaahi malie ‘oe mamani pea moe fakalalave hono ngaahi koloa. ‘Oku fakamatala mo’oni ‘ae ta’e fua ko ia ‘ae kalisitiane (Ngaahi fua ‘oe Laumalie) pea mei he’etau to’onga mo’ui hala faka’ulungaanga. Pea mou Manatu kuo ‘osi talamai ‘e Sisu ‘ae me’a ‘e hoko ki ha va’a ‘oku ta’e fua (branches that don't bear fruit!) hangee ko ia ‘oku lea ki ai ‘ia Sione 15 “… ʻilonga ha vaʻa ʻiate au ʻoku ʻikai fua, ʻoku ne motuhi ia: Ka ai ha taha ne ʻikai nofo maʻu ʻiate au, ne liʻaki atu hangē ko e vaʻa na, pea ne mae; pea ʻoku nau tānaki ʻa e ngaahi meʻa pehē, ʻo laku ki he afi, pea ʻoku vela.

“Koe tenga he kelekeleke kuo lelei (4)”

"THE GOOD GROUND"

23 Pea ko ia naʻe tūtū ʻi ki he kelekele kuo lelei, ko e toko taha ia ʻoku fanongo ki he folofola, pea tau: pea ko eni ia ʻoku fua, ʻo fuo teau ʻa e taha, fuo onongofulu ʻa e taha, fuo tolungofulu ʻa e taha. Koe faka’ilonga kuo ‘omi ‘e Sisu ki he kelekele hono faa koe “ha mai ‘ae ngaahi fua.” Pea koe ngaahi fua ko ia ‘oku lea ki ai ‘a Paula ‘ia ‘Efeso 5 “…Ka ko e fua ʻo e Laumalie, ko e ʻofa, ko e fiefia, ko e melino, ko e anga mokomoko, ko e angaʻofa, ko e angatonu, 23 ko e angafalala, ko e anga kataki, ko e anga fakamaʻumaʻu: ʻoku ʻikai ha lao ke taʻofi ʻa e ngaahi meʻa pehe….ʻOua naʻa tau hiki ki he fieongoongo, ʻo fepolepolei mo femehekaʻaki. Kia Sisu koe Lotu koe ‘ulungaanga ka ‘oku ‘ikai koe poto/ koloa/ mafai/ lakanga ‘ikai! Ka koe fua mai mo ha mai ‘a e mo’ui fakasisu Kalaisi ‘i he’etau to’onga mo’ui. Ko ai ‘oku lea ki ai ‘a Paula ‘i Kolose “…ʻa ia ʻoku tupu mei

 hoʻomou ʻamanaki ki he meʻa kuo tuku tauhi maʻamoutolu ʻi Hevani: ʻa ia ne mou fanongo muʻa ki ai ʻi he malangaʻaki ʻo e akonaki 6 mei he Kosipeli: ʻa e Kosipeli naʻe aʻu atu, pea ʻoku nofo mo kimoutolu, ʻo hange foki ʻene ʻi mamani kātoa, ʻo ne fakatupu fua mo mafola,…” Koe ngaahi fua ni ‘oku kainga pe ia moe tufa taleniti ‘o fakatatau ki he mafai taki taha kuo foaki mai ‘e he ‘Otua ke tau ngaue’i mo fua ‘aki mai (Matiu 25:14-15). Koe founga ki he fanongo lelei ki he fekau pea ke tu’u ai hangee ko ia ‘oku talanoa mai ki ai ‘a Sisu ‘ia Sione 15 “..7 Kapau te mou nofo maʻu ʻiate au, pea kapau ʻe nofo maʻu ʻeku ngaahi lea ʻiate kimoutolu, pea neongo pe ko e hā te mou loto ki ai, mou kole, pea ʻe fai kiate kimoutolu.”

Koe ‘Otua ‘ia Sisu Kalaisi te ne ngaohi hotau hala fononga kiate kitautolu ‘oku kumi mo vivili kiate ia ke faingamalie ke ne fakatupulaki ‘etau tui. Ko hotau too moe fu’ifu’i pea moe fakafua koe fai kotoa pe ia ‘e he ‘Otua. Pea ‘oku ‘osi hoko mai ‘ae Laumalie Ma’oni’oni ke ne toutou ofongi mo fakatokanga’i kitautolu ki he ngaahi fua ‘oku taau moe kelekele hono faa. Ko ia ai ke tau fakafanongo tokanga ki he ngaahi tala ni ‘aki kitautolu ‘oku telinga ke tau fanongo hangee ha tamaako ‘io “Ko ‘Atonai Sihova kuo ne ‘omi kiate au ‘ae ‘elelo ’oe tama ako, keu ‘ilo ‘ae ngaahi lea ke tokoni’i’aki e ongosia: ‘oku ne fafangu au he pongipongi kotoa pe, ‘oku ne ue’i hoku telinga ke fanongo hange ha tama ako.” (Aisea 50:4)

Fakakaonaki

Lolotonga ‘ae kei ‘i mamani ‘a Sisu na’a ne fa’a faka’osi’aki ‘ene malanga ‘ae lea ni “Ko ia ʻoku telinga, ke ne ongoʻi (Matiu 11:15; 13:43). Ko ‘ene lea ki he ngaahi Siasi ‘i ‘Esia Minu ‘i he Tohi Fakaha na’a ne toutou faka’osi’aki ‘ene lea “Ko ia ʻoku telinga ke ne fakafanongo ki he meʻa ʻoku folofolaʻaki ʻe he Laumalie ki he ngaahi siasi..” (Fakaha 2: 7,11,17,29; 3:6,13,22). Koeha nai hono ‘uhinga ‘o ‘ene lea pehee ni? Matamata ‘oku mahu’inga lahi kia Sisu koe mahu’inga ‘o ‘ene ngaahi fekau moe malanga ke tali ‘e he loto pea fai ki ai? Ka koe ha hono founga ke ma’u ai ‘e he loto? ‘ikai koepau ke ne fanongo tokonga ki he fekau ‘oku tala? (listen so as to understand). ‘Oku tui ‘ae fakahoha’a ni koe lahi taha ‘eni ‘oe faingata’a ‘etau fie talangofua ki he lao moe fekau ‘ae ‘Otua koe hala ‘ae founga fanongo pe fanongo pe kae ‘ikai kainga moe ta’au ‘oe loto.

 ‘Oku fefe ho’o fanongo?

Fakama’opo’opo

‘Oku ha tu’o 19 ‘ae lea “Fanongo” he vahe 13 pe ‘o Matiu. Ko hono ofongi ‘ae faka’osinga ‘oe ngaahi tala ni ‘oku fakalea kehekehe’i ai “Ko ia ‘oku telinga ke ne ongo’i (Matiu 13:9)..

 “Na’a ne pehee foki kiate kinautolu, Tokanga pe koe ha ‘ae me’a ‘oku mou fanongoa (Ma’ake 4:24)…“Ko ia mou tokanga ki he anga ‘o ho’o mou fanongo!…(Luke 8:18)… Kainga ta koe mahu’inga ‘o hono fai ‘e Sisu ‘ae ngaahi talanoa ni he…“Ta ‘oku tupu ‘ae tui mei he fanongo, pea ‘oku fai ‘ae fanongo koe ‘i ai ha folofola ‘a ‘Otua (Loma 10:17).Hili kotoa hono fai ‘e Sisu ‘ae ngaahi tala ni pea ne toki pehee mai ki he fu’u kakai ni “Ko ia ʻoku telinga, ke ne ongoʻi. ‘Oku mahu’inga lahi ‘etau fanongo tokanga ki he Folofola ‘ae ‘Otua he ‘oku ne tokoni’i ‘a hono faka’asinga’i mo fakamasila’i ‘etau tui ‘Otua (Loma 10:17). Kainga fanongo ‘oku ou toe fakamanatu atu faka’osi ‘ae fekau ni. Kapau ‘oku ‘ikai ke tau kau he konga kelekeleke lelei hono fa pea ‘oku ou fokotu’u atu ke tau fakatomala leva pea tafoki mei he’etau ngaahi angahala he taimi ni ka tau tafoki ki he

 ‘Otua ‘i he loto tui pea mo angi mui ki he’ene ngaahi fekau ka tau mo’ui. Kuo ofi pe hotau ngata’anga ka ke tau teu atu ai pe ki he fakamaau ‘ae ‘Otua. ‘Io Ko ia ʻoku telinga, ke ne ongoʻi…’Emeni

Kavauhi