Malanga Sapate 03-11-2013
Kaveinga 'oe mahina
“Ke tau fakamo’oni mo fakahaa’i ‘ae Tohitapu ki mamani”
(Ngaue 1:8)
Ngaahi lesoni: Same 119 :137-144 ; Hapakuki 1 :1-4, 2 :1-4 ; 2 Tesolonaika 1 :1-4, 11-12 ; Luke 19 :1-10
Himi:437/450/ 419
Veesi malanga: Luke 19: 10 “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘a tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole”
Kaveinga: “Koe lotu koe fakafo’ou ‘ae mo’ui”
'Oku tau kei fononga fakataha mai pe mo Sisu ki Selusalema talu mei he vahe 9 ‘o Luke. Pea koe lau ‘e hai ‘ae ngaahi koloa kuo ne fakakoloa’aki ‘ae fu’u kakai na’a nau muimui kiate ia pea pehee ki he ngaahi kolo ne fou mai ‘ene fononga ki Selusalema pea moe tutuki ‘oku tali mai kiate ia. Koe hili ‘eni ‘ene fakamo’ui ‘ae kui moe tangata kolekole he’ene ofi atu ki Seliko. Pea na’e ‘aa pea muimui kiate ia ‘ae tangata pea na’e fakavikiviki’i foki ia ‘e he kakai Siu. Koe vahe ni ‘oku fakatoka ai ‘e Luke ‘ene tefito’i fekau ‘i he’ene hiki Kosipeli ‘a ia koe 19:10 “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Koe vete ‘oe potu tohi
Koe toe fakamo’ui ‘a Seliko
Koe ‘uluaki fakamo’ui ‘a Sisu he’ene fononga mai ko ‘eni ko ‘ene fakamo’ui ‘ae tangata kui (Patimosi nai!) pea koe ua ‘eni ‘ene fakamo’ui ko ‘ene toe ‘a’ahi mai ‘ae kolo ni. Koe kolo lahi ‘eni na’e ikuna’i ‘e ‘Isileli ta’e fai ai ha lingitoto ka na’e holoki’aki pe ‘a ‘enau laka takai tu’o fitu. Pea ‘ikai ia ko ia pe ka na’e toe fakamala’ia’i foki mo talatuki’i ‘e Siosiua (Siosiua 2, 6). Ka ‘i he ‘aho ni kainga he talanoa ‘a Luke kuo toe ‘a’ahi mai ‘a Sisu ki he kolo ni fakafeta’i he ‘oku ‘ikai tolonga ‘ene houhau ki ha mo’ui/ famili moe kolo ka ‘oku vave pe ki he meesi moe ‘alo’ofa. Ko Sisu ‘eni ‘oku ne fakangata ‘ae mala kae fakatupu ‘ae monu’ia kuo ne toe ‘a’ahi mai ki he kolo ni pea mo hono kakai.
Kohai ‘a Sakeasi
Pea na'e 'i ai ha tangata na'e hingoa ko Sakeasi. Kohai ‘ae tangata ni? Koe tangata Popilikane lahi ia pea koloa’ia. Koeha ‘ae Popilikane lahi? Koe tangata tanaki tukuhau pea koe lahi ia (CEO) pea ‘oku ne ma’u ‘ae mafai ma’olunga ka ‘i he taimi tatau koe kakai fehi’anekina taha ‘eni ‘e he sosaieti Siu. Koeha hono ‘uhinga? he na’e lahi taha pe ‘ene kaiha’a pea toe lahi taha pe ‘ene ma’u ‘ae pa’anga he founga kaakaa pea toe lahi taha pe ‘ene loi pea toe malualoi lahi pe ki he Pule’anga Loma. Koe ha nai ‘a hono fakamatala’i ‘e he kakai ha taha ‘oku ui koe popilikane? Koe kakai kaakaa he pa’anga tukuhau, mio’i lahi moe loi lahi. Pea koe ‘uhinga ia ‘ene koloa’ia koe lahiange ‘ene tanaki ma’ana he me’a na’e totonu ke ‘ave ki he pule’anga. Fakatauange pe ‘oku hao pe ‘etau kau CEO he tanaki ‘etau CT (Consumption tax) ‘i mala’e mo uafu. Neongo kuo fai atu ki ai ‘ae falala he koe hako ‘eni foki ‘o ‘Epalahame ka kuo mole pe ia ‘i hono loto fale. Tau fa’a pehee pe kau malanga moe kau akonaki fa’a tuku mai ‘ae falala ‘ae siasi ka taa ko ee ‘oku tau toe pa’usi’i pe ‘etau koloa. Koe kakai ko ia ‘oku nau ngaue ki he lelei pe ma’a nautolu he mamani ko ‘eni ‘oku nau fehi’a pe loto kovi ke toe sio ki ha kakai ‘e saiange mo fakalakaange ‘iate kinautolu ‘i ha fa’ahinga me’a pe. Ko honau manako ke nau ma’u ‘ae me’a kotoa pe ke hulu ma’u pe. Koe tangata ko ‘eni ko Sakeasi ‘oku kau ia he fa’ahinga kakai ko ia. Ko hono fakamatala na’e koloa’ia pea koe Popilikane lahi. “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Na’a ne feinga ke sio kia Sisu
‘Oku mahino pe ‘ae lauta ‘ae fu’u kakai na’e kei muimui mai ai fakataha ia moe pavaki atu hono ongoongo he ngaahi malanga moe fakamo’ui mahaki. Na’e pau ai ke feta’ota’omi ‘ae fu’u kakai ni ke sio mo fe’iloaki pea mo Sisu. Ki he taha kotoa pe koe “sio kia Sisu” koe me’a mahu’inga taha ia. Na’e kau ai ha ki’i tangata ko Sakeasi hono hingoa he feinga ke sio kia Sisu kae pango ko hono fakamatala na’a ne fu’u pukupuku. Ka koe’uhii koe mahu’inga ‘oe “fie sio kia Sisu” na’a ne ngaue’aki hono ‘atamai lelei he ngaue fakapule’anga (tanaki tukuhau) ke kumi’aki ha founga ke “sio ai kia Sisu” ka koe kaka ‘i ha fu’u sukamino (sycamore tree). Koe ongo malie ‘e ua na’e ma’u heni. 1. Na’a ne ma’u faingamalie ke sio kakato kia Sisu. 2. Na’e toe ma’u faingamalie foki mo Sisu ke sio kakato atu kia Sakeasi. Pea ‘I he vakai leva ‘e Sisu kia Sakesi na’a ne me’a kiate ia “’E Sakeasi , fai vave pea ‘alu hifo; he kuo pau keu ‘apitanga ‘i ho fale he ‘aho ni (v 5).” “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
‘Ia Sakeasi pe na’e ‘ikai manakoa ia ‘e he kakai koe’uhii koe mahino ‘enau anga kaakaa he tanaki ‘enau ngaahi tukuhau (kato ua) pea mo ‘enau toe ngaue ki he Pule’anga Loma ‘oku ne fakapopula’i kinautolu. Pea ‘i he ‘uhinga ko ia na’e “sio lalo lahi” ‘ae kakai kiate ia mo fehi’anekina pea mahalo koe ‘uhinga ia ‘ene fu’u pukupuku (literally). Pea ‘i he tu’unga ma’olalo ko ia na’e ‘ikai totonu ki ha tangata ma’olunga mo manakoa hangee ko Sisu ke ne feohi mo ha tangata ma’ulalo mo fehi’anekina hangee ko Sakeasi. Ka kia Sisu ko hono mamana ‘eni ke feohi mo fakafoki ‘ae angahala ki he mo’ui ta’engata. Kainga fakatokanga’i ange na’e ‘ikai ko Sakeasi na’a ne fakaafe’i ‘a Sisu ki hono fale ka ko Sisu pe na’a ne fakaafe’i ia ki he fale ‘o Sakeasi. He koe ‘uhinga ai pe ia ‘ene hoko mai ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Koe fiefia’anga ‘ae mo’ui ‘a Sakeasi
“Pea ne fai vave ‘o ‘alu hifo ‘o ne tali fiefia ia..” Koe ha nai ‘ae ‘uhinga ‘o ‘ene vekeveke ke ‘alu mo Sakeasi? Koe’uhi he koe ‘uhinga ia ‘ae hoko mai ‘ae Fanautama ‘a tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole. Koeha ne fu’u fiefia pehee ai ‘ae angahala ko Sakeasi? Koe’uhii he kuo hoko mai ‘ae Fakamo’ui ki hono loto fale. Koeha ha faka’ilonga ki ai? “Pea tu’u ‘a Sakeasi ‘o ne pehee ki he ‘Eiki; ‘Eiki ko ‘eni te u ‘atu ni hono vae ua ‘o ‘eku nga’oto’ota ki he masiva; pea kapau kuo u ma’u ha me’a ‘i he lohiaki’i ha taha, te u toe totongi ni, ‘o liunga faa” (v 8). Kia Sakeasi na’e fe’unga pe ke ne tufa he ko ‘ene koloa’ia na’e makatu’unga ia mei he’ene kaakaa’i e pa’anga ‘ae kakai masiva. Kia Sakeasi na’a ne feinga ke fakahaa’i ‘ae me’a totonu ke fai ‘e ha koloa’ia koe ‘ofa ki he masiva hangee koe fakahinohino ‘a Sisu. Kia Sakeasi kuo hufia ‘e he fakamolemole moe meesi ‘ae ‘Otua hono loto fale pea ‘oku tatau ia kia Sakeasi pea mo hono ta’ofi tu’u ‘ae ‘auha moe mate ta’engata meiate ia/ siasi/ fonua moe famili. Koe tumutumu ‘eni ‘o ha fiefia ‘a ha mo’ui na’e kumoa ‘e he angahala ko ha ‘aho kuo ne ‘inasi he fakamolemole moe ‘alo’ofa ‘ae ‘Otua. Kainga ko hono tonu ia e liliu mo’ui koe ha mai ha to’onga mo’ui fo’ou. Kuo mole ‘ae kaakaa pea moe lohiaki’i e kau tanaki tukuhau kae fetongi’aki ia ‘ene tufa ‘ae koloa ke si’i mo’ui ai ha taha na’e toe pukupuku ange ka koe si’i masiva. “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Koe fu’u liliu lahi na’e hoko he talanoa ni he koe “fakatomala na’e hoko he mo’ui ‘a Sakeasi. Koe liliu ‘ene mo’ui ‘i he taimi na’e fesiofaki mata ai mo Sisu he funga sukamino. Na’a ne fie sio kia Sisu pea ‘i he’ene sio leva kia Sisu na’a ne sio ai ki he ma’a moe mata ‘ofa. Na’e ‘ikai hangee ia koe sio ‘ae fu’u kakai kiate ia ke mata manuki mo fehi’a koe’uhii ko e siana kovi, kaiha’a pa’anga, kai e mo’ui ‘ae kakai. Kainga koe fo’i taimi koee na’e folofola ange ‘a Sisu ke ne “hifo ki lalo” pea sio hifo ‘a Sakeasi ‘o fetaulaki moe fofonga ‘o Sisu koe toki taimi ia ‘oku ou tui na’e ongo’i ai ‘e Sakeasi ‘oku hala ‘ene nofo mo ‘ene ngaue na’a ne fai. Koeha nai? Koe’uhii pe he kuo ne fesiofaki mo Sisu Kalaisi. Kainga kapau he’ikai te tau fesiofaki mo Kalaisi he’ikai te tau ‘ilo ‘e kitautolu ‘oku hala ‘etau me’a ‘oku fai. Te tau fai hono me’a kotoa he siasi ka ‘ikai ke tau a’u (tali ‘ae ‘Eiki) ki he ‘Eiki he’ikai pe te tau malava ke liliu mei he’etau to’onga mo’ui kovi. ‘Oku tau oo mai pe ‘o ngata pe he hingoa ‘oe Siasi, pe ngata pe he hiva, pe ha’u pe ki he lotu ‘o ngata pe he ngaahi lakanga. Kainga ha’u ke ke a’u mai kia Sisu!…’oku ‘ikai koe faifekau moe palesiteni ‘oku ke ha’u ki ai! Ko Sisu pe pea ‘i ho’o ma’u ‘a Sisu pea ko ho’o toki hu ia ‘o kau ‘i hono Siasi. “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Koe fai fakamaau ‘ae kakai
Na’e ‘ita ‘ae kakai he talaange ‘e Sisu “Te ta oo ki ho fale”…pea na’a nau mo’oni pe he koe anga ia ‘enau fakamaau’i mei tu’a ‘ae mo’ui ‘a Sakeasi. Ko Sisu Kalaisi pe na’a ne ‘ilo ‘ae mo’oni ki he mo’ui ‘a Sakeasi “Koe tangata fo’ou ia/ He is a totally different person! Ko ‘ene fo’i lele ko ee na’e taai mu’a aii, ko ‘ene fo’i lele ia mo taa’i mu’a ki he mo’ui. Pea ko ‘ene fo’i kaka ko ee ki ‘olunga he sukamino ko ‘ene kaka ia ki he ‘Otua mo hono pule’anga! Pea koe ‘uhinga ia na’e fai ai ‘e Sisu ‘ae fakaafe ke na oo ki hono fale he na’e ‘osi ‘afio’i pe ‘e Sisu kuo ohi mai ‘ae sipi na’e mole ni ki he takanga mo’ui ‘ae ‘Otua. Kainga koe me’a tatau pe ia ‘oku fai ‘e he kakai ‘oe ‘aho ni ko hono manuki’i ha taha kuo ne foki mai kia Sisu. ‘Oku tomu’a faka’aluma’i mo fakamaau’i’aki ia hono kuo hili. Kainga ‘oua te tau fai pehee he kuo ‘osi talamai ‘e Sisu ‘e mu’omu’a ‘ae kau fe’auaki moe kaiha’a moe loi ki he pule’anga ‘oe ‘Otua he kuo nau “fakatomala mei he’enau ngaahi angahala.” Ka ko kitautolu ‘ae kau lotu fuoloa moe ma’u lakanga ‘e takele ‘aki ‘a Heli koe’uhii koe ‘ikai ha me’a ke tau fakatomala ko ‘etau mo’ui ‘afungi he lotu. ‘Oua te tau tokanga ki ha’anau lau mai ka ke tau fakamama’u pe kia Sisu he ko ia te ne liliu mo fakafo’ou ho’o mo’ui. “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Koe liliu ke ha mai he mo’ui
Ko hono fua ‘eni ‘oe liliu moe fakatomala koe lolotonga pe ‘ae launga ‘ae kakai kuo pehee mai ‘a Sakeasi ia “Te u tufa vaeua ‘eku koloa pea teu ‘ange ke liunga fa e kakai na’a ku kaiha’a mei ai!” Kainga koe me’a ee na’e tokanga ki ai ‘ae kakai ke ‘ilo ‘e Sisu koe tangata kaiha’a ia mo kaakaa kuo ‘osi tala mai pe ia ‘e Sakeasi. Pea ‘ikai ke ngata pe ‘i he’ene fakahaa’i mai ia kia Sisu ka na’a ne toe fakafoki mo tufa ia ki he kakai na’a ne kaakaa’i ia. Koe fakatomala koe fakafoki ‘ae me’a kaiha’a na’a ke ‘ave kae ‘oua ‘e fakangali lelei ‘aki pe ‘ae lea fakamolemole ka ke ngaue foki ki he kovi na’a te fai. ‘Oku tau pau’u lotu ai kainga kapau te tau ngaue’aki ‘ae lea fakamolemole kae ‘ikai fakafoki ‘ene koloa na’a ke kaiha’asi. Kapau te tau ‘eke kia Sakeasi ‘ae ‘uhinga ‘ene fai pehee pea ‘oku ou tui ‘e pehe ni ‘ene tali: “Kuo u tufa ‘eku koloa he ‘oku ou mo’ui! Kuo u ma’u ‘a Sisu ki he’eku mo’ui! Kuo u mataa ‘ae fofonga ‘o Sisu ‘e he angahala ko au pea kuo u kau leva hono siasi mo ‘ene lotu. Ko ia ‘ae ‘uhinga ‘a Paula ki he lotu koe liliu “Ka ‘ia Kalaisi ha taha koe koto fakatupu fo’ou…kuo mole ‘ae ngaahi me’a ‘o ono ‘aho …ka tau hoko ‘o fo’ou” (2 Kolinito 5:17-). Kainga kapau he’ikai ke tau liliu kitautolu ‘o fakafo’ou ‘etau mo’ui pea koe koto fakahela mo fakapiko ‘etau mateaki lotu ‘oku fai. ‘Oku ‘ikai hano ‘aonga ‘ae lau Siasi kainga he ‘aho ni he ‘oku tau tau hamu he kili’i pulu pea koe me’a kehe ‘aupito ia. Koe lotu ia koe pau ke tau “liliu” pea vahe mei he anga motu’a pea koe liliu ko ia he’ikai toe lava ia ‘e he faifekau pe hingoa ‘o ha siasi ngata pe ‘i ha’amo fetaulaki mo Sisu Kalaisi. Kia Sakeasi na’a ne tufa ‘ene koloa he kuo ne ma’u ‘e ia he ‘aho ni ‘ae koloa lelei mo lahi mo ta’engata koe fakamolemole moe meesi ‘ae ‘Otua. Pea kia Sakeasi koe koloa ko ia ‘oku ‘ikai toe tukuhau’i ia ka ‘oku “tax – free.” “Io ‘omi ta’e ha totongi hotau loto ke o’i lea fakaofo lea ‘oku vovo koe fu’ufu’unga mo’ui. “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Fakaakonaki
Kia Sakeasi koe ‘aho ‘eni na’e hu’u atu ai ‘ae fononga ‘a Sisu Kalaisi ki Selusalema ke ne pekia ai ke totongi’aki hono ta’ata’a ‘ae tukuhau ‘ae mamani ki he mo’ui ta’engata. Pea pehee ‘e Sisu kiate ia, koe ‘aho ni kuo hoko mai ‘ae fakamo’ui ki he fale ni.” Kainga koe fakamo’ui ‘oku ‘i he feitu’u kotoa pe ia ‘oku ‘i ai ‘a Sisu. Koe ‘aho ni ne hoko mai ai ‘a e Fakamo’ui ki he loto fale ‘oe mate pea fakafeta’i he koe ikuna ko ia ‘a Sakeasi ‘ae fakamolemole moe meesi ‘ae ‘Otua ko ‘etau kaungaa ikuna ai pe mo kitautolu te tau liliu mo faka’ataa ‘a Kalaisi ke ne huu mai ki he’etau mo’ui. Kaungaa Kalisitiane neongo pe koeha ‘ae lahi ‘etau angahala pe ‘oku tau kaka ha sukamino pe ta’utu pe ‘i lalo…pe ‘oku lahi pe si’i…pe ma’olunga pe pukupuku ka ‘oku te ‘ilo hifo ‘oku te mole ki he angahala pea ke manatu’i ‘oku kumi atu ‘a Sisu kiate koe ke fakafoki mai ki he mo’ui ta’engata. “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole.
Fakama’opo’opo
Ka koe ha koaa ‘ae ‘uhinga ia ‘oe hoko mai ‘a Sisu "For the Son of man is come to seek and to save that which was lost." Kia Sakeasi he ‘aho ni na’a ne ma’u ‘ae fiefia lahi ko hono tali ia ‘e Kalaisi. Na’a ne matu’aki tafoki pea fakatomala mo’oni ‘ene mo’ui. Na’a ne liliu mei he fai me’a hala ki he fai me’a totonu. Na’a ne tui kia Sisu Kalaisi te ne mafai ke liliu ‘ae faikehekehe ke tatau ‘i hono ta’ata’a. Fakafeta'i e kumi Sakeasi, kumi atu au 'i he fie'ilo'ilo, 'i he lakanga fakamaa, 'i he fehi'anekina, 'i he pukupuku 'o 'ete kelesi mo e poto, mo e poko'i fale fakalielia,… pe teu tau ai ki fee, 'oo? Tau fakafeta’i ‘oku feinga mai ‘a Sisu ia ke fakafetaulaki’i ‘etau kumiange ‘i hono Kolosi. Talu ai mo ‘eku nofo pe ‘o lau Sisu ee ko si’o hopoate au …pea na’e fekau pe ke tau ‘alu hifo ..ke tau mo’ui fakavaivai pea ke tau lotofale’ia fakataha mo Kalaisi Sisu. “He na’e ha’u ‘ae Fanautama ‘ae Tangata ke kumi mo fakamo’ui ‘a ia kuo mole. Kau toe ‘ai atu koe lotu koe fakafo’ou ‘ae mo’ui he kuo tau ma’u ‘ae fakamolemole ‘ae ‘Eiki… “Si’i ‘aho ia! si'i 'aho ia! Ne fakamolemole au. He nifi 'eku fiefia, Pe mata'ofi 'eku iau! Si'i 'aho ia! si'i 'aho ia! Ne u fai 'a e fuakava pau. Ko Sisu te te siofia, Ko Sisu te ne pule au.'Aho ia! Si'i 'aho ia! Ne mole ai 'a 'eku hia. 'E 'ikai ngalo 'ia au, 'A e fiefia na'a ku ma'u. 'Aho ia! si'i 'aho ia! Ne mole ai 'a 'eku hia…’Emeni
Fakamalo atu e lava hotau ngafa fakalaumalie he sapate kuo hili ka tau kakapa atu ki he sapate ni mo hono ngaahi ta’ikoloa. Lau ai pe ‘etau Folofola/ lotu lilo pea mo’ui’aki foki ‘etau malanga…’ofa atu
Kavauhi