Kuo ke sio ki ai?

“….teu pe ‘etau tokoni afaa….kae hili atu pe mo ‘eni ki ha teu malanga….”
 
Malanga Sapate 19/01/2014
 
Ngaahi lesoni: Same 40:1-11; Aisea 49:1-7; 1 Kolinito 1:1-9; Sione 1:29-42
Veesi malanga Sione 1:40 “Pea pehee ‘e ia kiate kinaua, mo omi ka mo sio ki ai…”
Kaveinga: “Kuo ke sio ki ai?”
Himi 522/561/593/ 450/570
Talateu
 
‘Oku tau lolotonga fononga’ia ‘ae fa’ahi ta’u fakalotu ‘oe “’Epifani” pe ko ia ‘oku ‘iloa koe “hoko mai” pe “fakaha mai” pea ‘oku fakamamafa’i foki ‘ehe fa’ahi ta’u ni ‘a Sisu koe maama. ‘Oku fakamamafa’i foki ‘i he sapate ni ‘ae mahu’inga ‘oe ako ‘i he ngaahi falelotu ‘oe sutt (tulou atu ki hotau ngaahi fungavaka ko ee). ‘Oku hangee hano tapuni ‘ae matapa kia Sione Papitaiso kae fakaava mai ‘ae matapa kia Sisu Kalaisi. Na’a na fakatou fakamamafa’i pe ‘ae fakakaukau ‘oe “fakatomala” ‘o ange pehe ni: Ko Sione koe fakatomala koe “founga” ia ‘oe teuteu ki he hoko mai ‘ae Misaia pea ko Sisu koe fakatomala “he kuo ofi” mai ‘ae Pule’anga ‘oe ‘Otua. Kia Sione koe ma’u ‘oe fekau ni ‘e ma’u kakato pe ia he ha’u kia Sisu ‘o hangee koe tokanga ‘etau veesi malanga…Pea pehee ‘e ia kiate kinaua, mo omi ka mo sio ki ai….”
 
Koe vete ‘oe potu tohi
 
‘Oku fakatokanga’i kitautolu ‘e Sione ke tau vakai ki he anga ‘oe mo’ui ‘ae kauako ‘i he taimi na’e ui ai kinautolu ki he ngaue ‘ae ‘Eiki. Ko Pita mo ‘Anitelu na’e lolotonga fai ‘ena toutai. Ko Sione mo Semisi na’e lolotonga fai ‘ena pena kupenga koe teuteu ki he ngaue ‘e hoko mai ‘a pongipongi. Na’e ui kinautolu ni ‘i he lolotonga fai ‘enau ngaahi ngaue. Ko Semisi mo Sione na’a na lolotonga ‘i he’ena tamai fakataha ia moe kakai na’e unga ngaue ke tokoni ki he’enau ma’u’anga mo’ui. Fakatatau ki he hikitohi na’a nau li’aki kotoa ‘enau ngaahi ngaue ka nau muimui leva. ‘Oku ‘ikai ha lave ‘a Ma’ake heni ki ha’anau tomu’a fe’iloaki mo Sisu ‘ae kau toutai ni (Sione 1:35-42) ka ‘oku faka’ilonga’i pe ‘e Ma’ake ‘ae ngaahi konga fakahisitolia ‘oe mafai ‘oe Sisu ki ha kakai ke nau muimui mo talangofua kiate ia. Koe ngata pe nai ‘ia ‘Anitelu koe akonga ia ‘a Sione koe fai papitaiso na’e ‘osi fofoa’i ia kiate ia ‘e Sione ‘ae teu hoko mai ‘ae “Lami ‘oe ‘Otua” (Sione 1:35-39) pea koe’uhinga nai ia ‘ene taki mai hono tokoua ko Saimone kia Sisu (Sione 1:42).
 
Koe founga hono ‘ilo ‘o Sisu
 
Koe lea faingata’a fau foki ia ‘ae “ilo’i” pe “’ilo” ‘o Sisu. Ka kia Sione heni kapau he’ikai ke tokoni’i kitautolu ‘e he ivi ‘oe Laumalie Ma’oni’oni he’ikai te tau mafai ke ‘ilo mo’oni ‘a Sisu. Na’e a’u pe kia Sione Papitaiso na’a ne mamata ki he Laumalie Ma’oni’oni ‘oku ne hoko mai kia Sisu ‘i ha tatau ‘o ha Lupe. Kapau na’e ‘ikai ‘ae Lupe ‘e ‘ilo nai mo fakapapau’i nai ‘e Sione ko Sisu ‘eni na’e lea ki ai? Pea pehee ‘e Sione “Kuo u mamata ki he laumalie ‘oku ‘alu hifo mei he langi ‘i ha tatau ‘o ha lupe ‘o nofo’ia. Pea na’e ‘ikai te u ‘ilo ia ‘e au; ka ko ia na’a ne fekau au ke papitaiso vai na’a ne folofola mai ‘o pehee, Koe Tokotaha te ke mamata ki ai, ‘oku ‘alu hifo ‘ae Laumalie ‘o nofo’ia ia, ko ia ia ‘oku fai papitaiso’aki ‘ae Laumalie Ma’oni’oni…” (vv 32-33). Pea toki fakamo’oni ‘e Sione ki he’ene lea moe me’a na’e mamata ki ai ‘i hono tokoni’i ia ‘e he Laumalie Ma’oni’oni “…Kuo u mamata ‘e au, pea kuo u fakaha, ko ‘eni ia ‘ae ‘Alo ‘oe ‘Otua.” Kia Sione “Vakai ko ‘ena ‘ae Lami ‘ae ‘Otua ‘a ia ‘oku ne ‘ave ‘ae angahala ‘a mamani. Ko ‘eni ia ‘ae toko taha ne u lea ki ai…” (v 30). Na’e ‘ikai ke faka’ilonga’i ‘ae hoko  mai ‘a Sisu ke Papitaiso ‘i ha fu’u ngeia lahi ka ko hono ngeia na’e fakahaa’i ia mei Langi “Ko hoku ‘Alo Pele ‘ena ko ia ‘oku ou hoifua ai…” Na’e fakahaa’i pe ia ‘e he Laumalie Ma’oni’oni kia Sione pea ki he ongo ako ko Sisu ‘eni koe ‘Alo mo’oni ia ‘oe ‘Otua. Kia Sione “Na’a ne ‘i mamani pea koe hoko mai ‘ae mamani na’e fou ‘iate ia, ka ka ‘ikai ‘ilo ia ‘e mamani” (v 10). Kainga koe ‘ilo mo’oni ‘o Sisu koe fou mai ‘iate ia (mo’ui). Kainga he’ikai malava ke tau ‘ilo mo’oni ‘ae ‘Eiki kapau he’ikai tokoni’i kitautolu ‘e he Laumalie Ma’oni’oni. “Kuo ke sio kia Sisu?”
 
Koe fehu’i mahu’inga meia Sisu
 
Na’e faiange ‘e Sisu ha ki’i fehu’i matu’aki faingofua pea mahino vave “Koeha nai ‘oku mo kumi? Koe uho foki ‘eni kainga ‘oe ako koe fehu’i moe tali. Koe fekumi ta’e tuku ki he mo’oni. Tokua ‘oku toki fiemalie ‘ae ako ka ma’u ‘ae mo’oni. Fakakaukauange kapau na’a ko kitaua na’e fehu’i mai ki ai ‘ae ‘Eiki he ‘aho ni. ‘Oku ou tui te tau talaange ‘ae ngaahi fiema’u ‘e hoa moe tukunga ‘oe ‘aho….’ae poto moe koloa moe mo’ui fuoloa. Te tau fehu’i ha ngaahi me’a ‘oku ‘ikai ala tatae ‘e hotau ngaahi ‘atamai pea mo ha ngaahi fifili lahi. Koeha nai kuo hoko mai ‘ae ngaahi fu’u matangi faka’auha ki si’i Ha’apai masiva? Ka ke pehee atu ‘e he ongo tama ni “Lapai ‘oku ke nofo ‘i fee? Ki he malanga ni “Sisu ‘oku mau fiema’u koe” pe “Sisu ka mau ka masiva kotoa he koloa ‘a mamani ka ma’u pe Koe, koe ‘emau ma’u kotoa ia.” “Kuo ke sio kia Sisu?”
 
Na’a ‘ikai ngata pe ‘i he’enau fiema’u ‘a Sisu ka na’a nau toe fiema’u foki moe feitu’u ke ma’u ia ki ai. Neongo ‘a hono hanga ‘e Sione ‘o fakalika atu ki he ongo ako ni ‘ae ngaue mafatukituki te ne feia ka na’a loto to’a pe ke kumi mo muimui kiate ia. Koe fo’i natula fakaako ia ‘ae pau ke te fetaulaki moe ha’aha’a ‘oe fekumi ka kuopau ke fai ia he koe founga pe ia ke ‘ilo ‘ae mo’oni. Ki he ongo ako ni neongo ai pe ka koe founga pe ke ‘ilo mo’oni ‘a Sisu koe “’alu ki ai…kumi ki ai…pea muimui ki ai.” Kainga he’ikai fai ha ‘ilo mo’oni ia kia Sisu mo ‘ene mo’ui kapau te tau malanga pe mo ta’e muimui ki he’ene mo’ui. Koe ‘uluaki lakanga ia ‘o ha’ate hoko koe muimui ‘o Kalaisi koe tomu’a feinga ke ‘ilo ‘a Sisu pea kumi kia Sisu pea toki mo’oni leva mo ‘uhinga malie ‘ae muimui kia Sisu.
 
Te u ma’u ki fee ‘a Sisu?
‘Oku tau fa’a fakaafe’i ha kakai ki he’etau lotu. ‘Oku tau fa’a fakaafe’i ha kakai ke nau ha’u ke tau Siasi. ‘Oku tau fakaului kakai ki he hingoa hotau ngaahi Siasi. Pea ha’u e kakai ia ‘o ‘ikai ‘ilo ai ‘a Sisu ka ‘oku nau toki mamata ai kinautolu ‘i he siasi he mo’ui fakatevolo. Na’e fakaafe’i mai kinautolu ke nau ha’u ‘o maheni mo ‘ilo mo’oni kia Sisu ‘i hotau ngaahi fai’angalotu. Kae pango kuo hala ‘enau ‘amanaki he ‘oku fakalilifuange ‘ae me’a ia ‘oku fai he loto siasi he’ene kau memipa he ngaahi to’onga mo’ui kovi na’a nau feia ‘i tu’a mei he kau mai ki he Siasi. Na’e talaloto ‘e ha fine’eiki ‘enau ta’utu koe tali ki honau taimi ke ui mai ‘e he toketa he taimi talatala mahaki. Lolotonga ‘enau kei tali ki he fakahokohoko kuo ha’u pe ‘ae tangata’eiki Faifekau ia ‘o hangatonu ki he toketa pea ‘ai ‘ene me’a ia ‘a’ana pea ‘alu ia kae si’i tali pe ‘ae kakai ki honau taimi totonu. ‘E toe tui mai nai ha taha ki ha’ate malanga’i atu ‘a Sisu ‘ofa mo faitotonu hili ko ia ‘oku tekeutua mai ‘e te ta’e’ofa? Pea pehee ‘e Sisu “Mo omi ka mo sio ki ai.” “Kuo ke sio kia Sisu?”
 
‘Oku fakamatala ‘e he lea na’e fai ‘e ‘Anitelu ki hono tehina ko Saimone ‘ae naunau na’a na sio mo vakai ‘ia Sisu koe Misai mo’oni pe ia. “Ko ia na’a ne motu’a ma’u hono tokoua ‘o’ona ‘a Saimone ‘o ne pehee ki ai “…’e kuo ma ‘ilo ‘ae Misaia ( ‘a ia ko hono hiki ko Kalaisi). Koe ‘uhinga nai ia ‘ene fie nofo he toenga ‘aho ko ia mo Sisu ‘ae ongo ako ko ‘ene lelei/ nonga/ fiefia/ tau’ataina? Koe naunau mo’oni ia ‘o ha siasi kuo hu ki ai ha mo’ui koe fakamo’oni’i mai ‘oku mo’oni ‘oku maheni mo fe’iloaki mo’oni mo Sisu ai ‘o ‘ikai ‘i he falelotu ka ‘i he “kakai ‘oe Siasi.” Koe koloa mahu’inga taha pe ia ke tomu’a ma’u ‘e ha Siasi ko Kalaisi. Ko Kalaisi ‘oku Siasi ai ‘ae Siasi ‘o ‘ikai mo ha toe ‘uhinga kehe. Kuo lahi fau ‘etau fakamamafa ‘ae Siasi he ngaahi me’a hala mo maumau taimi. Pea ko hono fakamo’oni ‘eni ‘oku tau fetamate’aki mo fetaufehi’a’aki koe taki taha mateaki’i hono siasi. Kapau kainga na’e ma’u ‘e he kainga lotu ‘a Kalaisi ki he’enau mo’ui te nau hoko koe kau mateaki ‘o Kalaisi kae ‘ikai koe hingoa honau Siasi. “Kohai nai ‘oku mo kumi?” pea na’a na tali “Ko Koe Sisu ‘oku ma kumi ki ai!” Lapai/ Tangata’eiki ‘oku ke nofo ‘i fee? “Kuo ke sio kia Sisu?”
 
Koe fehu’i foki ‘eni ia ‘oe kamata’anga ‘oe ta’u ni “Kohai ‘oku tau kumi pe ngaue ki ai kainga?” Kainga koe tali ‘ae ongo ako ni ko ia ‘etau tali “’Oku mau fiema’u koe Sisu he siasi ni/ he famili ni/ he pule’anga ni/ he faingata’a ni… koe’uhii ke  ‘ilo ai ‘e mamani koe ‘iate kimautolu. Me’apango pe koe lahi moe hala ‘oe ngaahi fehu’i ‘oku tau fai ke taki’aki ‘ae kakai ki he lotu lelei ‘ae ‘Eiki. Koe ngaahi fehu’i ‘o kau ki he mafai/ tu’unga fakapa’anga ‘o ha siasi/ tu’unga fakalao. ‘Oku tau fakaafe’i ‘ae kakai ki he lotu lelei ‘ae ‘Eiki’aki ha ngaahi fakamamafa hala mo ta’e ‘aonga foki. Pea he’ikai te tau fakaanga he lahi ‘ae ngaahi movetevete/ mapakipaki/ moe fetu’usi he loto siasi koe hala ‘ae fakamamafa pea hala moe fehu’i na’e fai pea ‘e hala ai pe moe tali ‘e fai. Kia Sione papitaiso ko ‘eni ‘ae Lami ‘ae ‘Otua ‘oku ne ‘ave ‘ae angahala ‘a mamani. Koe ha’u ki he Siasi koe ha’u ‘ae angahala ke fakamo’ui ia ‘e Sisu. Koe fekau ia kuo fai mai ‘e ‘Anitelu heni ma’a kitautolu ko ‘ene tomu’a ‘ilo ‘a Sisu pea ne ngaue leva ke tala ki hono tokoua ‘ae mo’oni ko ia ko Sisu ‘eni koe ‘Alo ‘oe ‘Otua mo’ui. Koe ngaue ai pe foki ia ‘oku uki kitautolu ke fai koe fakaafe’i mo fakataukei ha mo’ui kia Sisu Kalaisi pea ke ne kumi mo muimui kiate ia foki.
 
Ke tau ongoongo atu ‘a Sisu
 
Ko ‘Anitelu pea mo Sione koe ongo ako ia ‘a Sione Papitaiso ka na’e fakataukei’i kinaua ‘e Sione ke na muimui kia Sisu. Ko Pita ‘ae tokoua ‘o ‘Anitelu na’a ne muimui kia Sisu koe fakatauke’i ‘a hono tehina ko ‘Anitelu. Ko Filipe na’a hoko koe akonga ‘a Sisu koe ui ia ki ai ‘e Sisu. Ko Nataniela na’a ne hoko ‘o tui mo’oni kia Sisu koe’uhii koe fakataukei moe fakamo’oni ‘a Filipe. Kainga kapau te tau fakatokanga’i koe fo’i fakakaukau kakato ‘eni ‘oe ngaue faka’evangelio. Koe tupu ‘ae ‘ilo’i ‘o Sisu ‘e ha kakai kehe mei he fakamo’oni atu ‘etau mo’ui kuo tau ‘osi ‘ilo mo ma’u ‘a Sisu Kalaisi. Neongo ‘ae hoko ‘a ‘Anitelu pea mo Sione ko ‘eni ‘oku ‘a’ana ‘ae hiki Kosipeli ni koe ako ‘a Sione Papitaiso ka ‘i he mamata pe ‘a Sione ki he Lami ‘ave hia pea ne fakahinohino leva ki naua kia Sisu. Koe ha nai hono ‘uhinga kuo na li’aki ai ‘a Sione Papitaiso kae muimui kia Sisu? Kia Sione ko hono toki tonu pe ia ‘ene ngaue ko ‘ene hoko mai pe ke teuteu’i ha kakai kia Sisu.  Ko Sione ia koe le’o pe ‘o ha taha ‘oku kalanga mou teuteu ‘ae ha’ele’anga ‘oe ‘Eiki. Ko Sione ia koe hoko mai pe ke tuhu ki he Misaia ke fononga ki ai ‘ae kakai. Koe fatongia taau taha pe ia ke fai ‘e ha Siasi koe tokoni’i ha kakai ke nau ‘ilo mo’oni ‘a Sisu. Matamata pe kainga koe ‘uhinga lahi taha ‘eni ‘oku faingata’a’ia ai ‘ae ngaahi Siasi lahi he ‘aho ni koe hola mei he tefito’i ngaue ‘ae Siasi koe “ngaohi laumalie ma’ae pule’anga ‘oe ‘Otua.” Ki he ongo ako ni na’a na fuofua fanongo meia Sione Papitaiso fekau’aki pea mo Sisu pea na toki muimui leva kia Sisu. Kuo ‘aonga ‘ae malanga ia ‘a Sione he ‘oku mahino mai kuo ‘i ai e ongo ului ‘e ua. Kau malanga fefe ‘etau fatongia malanga kuo tau ikuna’i nai ha ki’i laumalie ma’a Sisu? Tau toe tokangaange ‘o ‘oua ‘e fai fakafatongia pe ‘etau ngaue he ‘oku ‘amanaki ma’u pe ‘a Langi ki ha ki’i mo’ui ‘e taha ke ne ‘inasi he palomesi ‘ae ‘Eiki. Koe ngafa taau ia ‘oe Siasi koe feitu’u ke hoko ia koe ma’u’anga fakamatala pau mo mahino taha kau kia Sisu. Ka ‘oku feefee nai hotau ngaahi fai’anga lotu he ‘aho ni? Kuo mafanaange ‘ae feohi ‘ae kakai ta’elotu ia he feohi ‘ae fu’u kakai lotu loi mo Falesi. Kuo hoko ‘ae Siasi ia he ngaahi ‘aho ni koe toitoi’anga ‘ae kakai kaakaa mo fakamanavahe taha he lalo mamani. Pea kuo hehengi ai pe ha toe ‘Anitelu, Sione, Saimone pea moe kakai fiemo’ui he ‘aho ni ia he toe ha’u ke kumi mo muimui kia Sisu. Pea pehee ‘e Sisu “Mo omi ka mo sio ki ai.” “Kuo ke sio ki ai?”
 
Fakakaonaki
 
Kainga koe fehu’i faka’aho ia pea na’a moe taimi kotoa pe ‘ae ‘Eiki kiate kitautolu pe koeha ‘etau me’a ‘oku tau fiema’u mei ai? Koeha ‘ae ngaue ‘oku tau ‘amanaki ke fai mai ‘e he ‘Eiki kiate kitautolu he ‘aho ni? Koe fee ‘ae feitu’u moe fotunga te tau ala ‘ilo ai ‘a Sisu he fononga’anga? Talamai ko ia ‘oku ne fai ki he si’i hifo ko ‘ene fai ia kia Sisu. Talamai te mou ‘ilo ia he’etau mo’ui mo tui ki he’ene Folofola. ‘Oku ha mei he tali ‘a Sione pea mo ‘Anitelu ‘ae fiema’u mo’oni ke ‘ilo ‘a Sisu. Pea ‘i he’ene ‘alu kia Sisu na’a na ‘ilo ia. Pea ‘i he’ena ‘ilo ia na’a na nofo mo ia. Kainga kataki fakamolemole kae lau faka’aho mu’a ‘etau Folofola…fa’a lotu lilo pea ‘aukai foki. Koe ngaahi matapa ia ‘oe fa’a ‘ia Sisu pea mei ai te ne tataki faka’aho ho’o mo’ui ki he ngaahi me’a na’e ‘ikai te ke ‘amanaki ke a’usia ai. Ki he ongo ako ni taumaia ke tau ‘ilo’ia mai ‘ae fu’u fiefia na’a na ma’u he feohi mo Sisu he ‘aho na’a na ma’u ai ia. Fefe kitautolu kuo tau ma’u ‘a Kalaisi he meimei ta’u ‘eni ‘e fiha he’etau mo’ui. Te tau fakamo’oni mai ki he fa’ahinga fiefia ko ia. Ko ia ‘ae talaloto ‘ae punake he himi 419: 1. Si’i 'aho ia! si'i 'aho ia! Ne fakamolemole au. He nifi 'eku fiefia, Pe mata'ofi 'eku lau! 2. Si'i 'aho ia! si'i 'aho ia! Ne u 'ilo kuo ohi au. Ne vete hoku ha'isia, Huhu'i hoku fakatau. 4. Si'i 'aho ia! si'i 'aho ia! Ne u fai 'a e fuakava pau. Ko Sisu te te siofia, Ko Sisu te ne pule au. 'Aho ia! Si'i 'aho ia! Ne mole ai 'a 'eku hia. 'E 'ikai ngalo 'ia au 'A e fiefia na'a ku ma'u. 'Aho ia! si'i 'aho ia! Ne mole ai 'a 'eku hia. Kainga koe lea moe fakamo’oni taau taha pe ‘eni ke fai ‘e ha mo’ui kuo ne ha’u ki he Siasi ke kumi ‘a Kalaisi ‘i hono sino ha mai koe “… 'Aho ia! si'i 'aho ia! Ne mole ai 'a 'eku hia.” Ka kuo ke sio ki ai?
 
Fakama’opo’opo
 
Kia Sione koe Lami ‘oku tatau ia ki ai moe “Mo’ui.” Pea koe’uhii ko ‘enau ‘ilo ‘enau angahala  ‘oku tatau ai ‘ae hoko mai ‘ae Lami ‘ave hia pea moe hoko mai ‘ae Mo’ui ki he mate pe “’Ulo atu ‘ae Maama ki he loto na’e po’ulia. Koe lea ia ma’ae fanau ako koe hoko mai ‘a Kalaisi koe hoko mai ia ‘ae Maama he ko ia pe foki ‘ae Maama. Pea mei he Maama ko ia ‘oku toki huelo mei ai ‘ae fa’ahinga poto kehekehe. Pea ‘i he fanongo ki ai ‘ae ongo ako ‘a Sione ki he ngaahi fakamatala ko ia na’a na loto ai ke na muimui mo kumi ki he Maama ko  Sisu. Na’a na muimui fie muimui koe’uhii ko ‘ena ‘ilo lelei kohai ia pea mo ‘ene ngaue ‘oku teu ke fai ma’a kinautolu koe ‘ave ‘enau angahala. Kainga ke tau hoko mu’a he ta’u fo’ou ni koe Sione moe ‘Anitelu ke ‘omi ha kau Saimone Pita ma’a Sisu. Ko ‘etau ‘ilo mo’oni ‘a Kalaisi ‘i ha’atau ha’u kiate ia. Pea ‘i he’etau ma’u ia ‘oku tau ‘ofa kiate ia. Pea ‘i he’etau ‘ofa kiate ia ‘oku taau ke tau muimui kiate… Pea pehee ‘e ia kiate kinaua, mo omi ka mo sio ki ai….” Koe fehu’i: “Kuo ke sio ki ai?” kapau leva ‘oku te’eki ai pea ke feinga ke ke sio leva kia Sisu….’Emeni
 
 
“….Fakamolemole atu pe he ngali tomui ka koe ‘atunga ai pe ‘ae fakama’opo’opo ‘ae ngaue ‘ae masi’i ko Ian…kataki kae fakamanatu atu ai pe ‘etau lau folofola/ lotu fakafamili/ lotu lilo pea fa’a fakakaukauloto foki ki he ‘Ofa ‘ae ‘Otua….malo”
 

Kavauhi