Tukuakiʻi siviliane tuki ʻo Kali Fungavaka he loki tauhiʻanga kau pōpulá

Fai 'e Tevita Katoa

Naʻe hoko atu ʻa e fakamauʻekeʻeke ʻi he Fakamaauʻanga Lahí ʻi he pongipongi ʻaneafí 21 ‘Epeleli. Naʻe ʻi ai ha taha ne tauhi ʻi he loki fika 7 ʻi he pō ko ia naʻe tauhi ai ʻa Kali Fungavaka ʻi he ʻApitanga Polisi ʻi Loto Nukuʻalofá naʻá ne pehē naʻe tuki ʻe he fakaʻiloa Semisi Kalisitiane Manu ʻa e mamahí, ʻo tupu ai ʻene tō ʻo pangungu hono ʻulú he faliki simá. Naʻe pehē ʻe ha fakamoʻoni ʻe taha naʻe fanongo ki ha ongo ʻo ha tā he taimi naʻe ʻoange ai ʻa Kali ki he ʻapitangá ʻe he kau ʻofisa polisí. 

ʻI he poʻuli hifo ʻo e 17 ʻAokos, 2012, naʻe puke ai ʻa Koniseti ʻAkauola ʻi tuʻa ʻi he taha ʻo e ngaahi pā ʻi Nukuʻalofá, naʻe pehē ʻe heʻene fakamoʻoni ʻi he pongipongi ní, naʻe inu ʻolokaholo ka naʻá ne mavahe ia ʻi he 11 – 12 tuʻapō ke foki ki ʻapi ka naʻe puke ia ʻe he kau polisí ʻi tuʻa he pāá.

Naʻá ne pehē naʻá ne ʻilo pē ʻe ia ʻa e meʻa naʻe hokó neongo naʻe inu ʻolokaholo pea ko e loki 7 naʻe hake he pō ko iá koeʻuhí he naʻe ikai ha ha meʻa ʻe ʻatā ke fai ai ha mohe ʻi he sea tangutuʻangá pe mohengá ka naʻe ʻikai ha taha ʻi he falikí.

Naʻe tala ʻe he fakamoʻoní ki he fakamaauʻangá, naʻe toho ange ʻa Kali ki loto ki he loki 7 ʻo fakatokoto ʻi he falikí ʻo ofi mai ki he meʻa naʻá ku tangutu ai ʻi he seá. Naʻá ne kei ā pē ʻo laulau pē pea kapekape faka-ʻIngilisi ʻo aʻu ki heʻene lau ʻo pehē “ ʻoku mamahi hono sinó mo hono ʻulú.”

Naʻá ne pehē ko e taha ʻo e kau tauhi pōpulá, ko e fakaʻiloa ko ia ko Kalisitiane, naʻe ʻi he lokí naʻá ne fakamataliliʻi ʻa Kali ʻo fakakaukau ko e tama naʻe tipooti ange. Naʻe tuʻu hake ai ʻa Kali ka naʻe sēlue ʻo ʻikai mapuleʻi hono vaʻé, naʻe fuʻu vaivai ʻaupito, naʻe tukiʻi ʻe Kalisitiane ʻi hono ngutú pe fatafata. “Naʻá ku ʻohivale koeʻuhí he naʻe tō ange ki he feituʻu naʻá ku tangutu aí. Naʻe ʻikai ke foaki ha lea ka naʻe lua he falikí, heʻene laú.

Naʻe pehē ʻe he fakamoʻoní naʻe ui atu leva ʻa e taha ʻo e kau tauhi pōpulá ki he kau ʻōfisá ke omi ʻo ʻave ʻa Kali he ʻe mate pea nau omi leva ʻo ʻave. “ʻI he hili iá naʻe ʻikai ke u toe ʻilo ha meʻa fekauʻaki mo Kali koeʻuhí he naʻá ku ʻamanaki kuo nau ʻave ia ki he fale mahakí,” ko ʻene talanoá ia.

Ko e tukí

Ko e taimi tatau naʻe pehē ʻe ha taha ʻo e kau tauhi pilīsoné ko Hengihengi Namomo naʻe puke ʻi loto kolo, ne tokoto ia ʻi he mohenga taupotu ki ʻolungá.

Naʻá ne pehē ko e taimi naʻe ʻoange ai ʻa Kalí naʻe tokoto pē he falikí ka ʻoku ʻikai ke ne manatuʻi ʻa e kau ʻōfisa naʻá nau ʻoange ki lotó. Naʻe fonu e lokí he pō ko ʻení mo ha kakai ne ofi he toko 10. Naʻá ne pehē naʻe ʻā pē a Kali pea naʻe kapekape mo lau faka-ʻIngilisi hake “ko e hā naʻa mou tā ai aú, kau polisi kovi”. 

“Naʻá ku toe fanongo ki heʻene pehē ko e ʻofisa polisi Nuʻusila ia ka kuo lokaʻi ia pea fakatokoto ʻi he faliki simá,” heʻene laú.

Ko e fakaʻiloa ko ia ko Kalisitiane naʻá ne tuʻu pē he matapāá naʻá ne tala ange kia Kali ke fakalongolongo, ʻo ui ia ko e tama tipooti. Naʻe pole fuhu hake ʻa Kali ki ai ka ʻokú ne kei tokoto pē ʻi he falikí. Naʻe feinga hake ʻa Kali ʻo tuʻu ki ʻolunga ʻo tūʻulu atu ki muʻa mo ha tuki mataʻu pea fakafoki mai ʻe Kalisitiane ʻo tukiʻi hono kaungao hemá.

Talitonuhia 'a e kau polisi 'e toko nima ki he mate 'a Kali Fungavaka

“Naʻe holomui ai ʻa Kali ʻo tō ki lalo pea naʻá ku fanongo ki he pangungu hono ʻulú ʻi he faliki simá. Naʻá ku tala ange ki he kau tauhi pōpulá ke vakaiʻi e toko tahá ni, he mahalo ʻe mate, peá u mohe au”.

Ko e taimi naʻe fai ai hono fakafehuʻi fakafihi o e fakamoʻoní ʻe he taha ʻo e kau faleʻi taukapó naʻe kole ki ai ke fakahā ʻa e meʻa naʻá ne tala ki he Kalauní ʻa e meʻa ko ia naʻe fanongo naʻe lea faka-ʻIngilisi ʻaki ʻe Kali.

“Naʻe pehē ʻe Kali ko e hā ʻokú ke sio mai ai kia aú ko e ʻōfisa polisi Nuʻusila au,” ʻi he fakamatala ʻa e fakamoʻoní.

“Ka naʻe ʻikai te ke leaʻaki ia lolotonga ʻo e Fakaʻekeʻeke ʻi he Fakamaauʻanga Polisí.? Ko e fakafehuʻi ia ʻa e faleʻi taukapó

Naʻá ne pehē, ʻikai.

Naʻe pehē ʻe he faleʻi taukapó, Naʻá ku ʻai atu kia koe ʻa e ngaahi lea faka-ʻIngilisí peá ke pehē ko e meʻa pē ia naʻá ke toki faʻu hake ʻo ʻomai ki he fakamaauʻangá ʻi he pongipongí ni.

Naʻe pehē ʻe he fakamoʻonʻi, ʻoku ʻikai.

Ko e tāá

Ko Heamani Lōpeti, ko ha pōpula ia ne ngāue ʻi he Pilisone Huʻatolitoli, naʻe tauhi ʻi loki 6 he pō ko iá, naʻá ku ongoʻi ʻa e taimi ʻoku ʻi ai e toko taha ʻoku tā ʻe he kau ʻofisa polisí ʻi he ʻapitangá.

Naʻá ne pehē ko e anga mahení ko ia mo e toko taha tauhi malu ʻe taha ko Sione Vaomotou ʻokú na faʻa ʻunu atu ʻo ofi ke sio kia kinautolu ʻoku nau tā ha taha.

“Naʻá ku fanongo ki ha toko taha ʻoku kapekape mo ʻeke pe ko e hā e ʻuhinga ʻoku puke ai pē ia ʻi he ʻataʻatāá pea naʻá ku ongoʻi ʻa e ongo ʻo e tuki, tā… ʻOsi ha miniti e 15 ki he 30 naʻe toho hake ʻe he ongo ʻōfisa ʻoku tukuakiʻí ʻoku uiʻaki ko Maile mo Faletau ʻa Kali ʻoku pongia, konā, pea tuku pē ke tokoto he falikí ʻi tuʻa ʻi hoku lokí ʻi ha miniti nai ʻe 35 ki he 40 kimuʻa ia pea toki ʻave leva ʻe ha ongo ʻōfisa ʻe toko ua ki he loki 7. Naʻá na toho atu ia ki he loki 7 ʻo lī pē ke tokoto ʻi he falikí pea hili mei ai ha kiʻi miniti siʻi kuo na toe fakahū ange ha toe taha kehe, ko Tavake, naʻe puke mo Kali,” ko e fakamatala ia ki he fakamaauʻangá.

Naʻe pehē ʻe he fakamoʻoní ʻokú ne lava pē ke sio ki loto loki 7 mei hono lokí o pehē naʻe tangutu ʻa Tavake ʻi he muiʻi seá pea naʻe pole fuhu. Naʻe tuʻu hake ʻa Kalisitiane ʻo tukiʻi ʻa Tavake. Naʻe fokifā e tuʻu hake ʻa Kali ʻo lea atu ke tuku pea tukiʻi ia ʻe Kalisitiane ʻo tō ki lalo ʻo pangungu hono ʻulú he falikí. Naʻá ne pehē, “ko e fuʻu paʻulu atu he naʻe teʻeki ke fanongo ia ha fuʻu haʻulu pehē kimuʻa”.

Naʻe toki haʻu ha ʻofisa kimui, ʻi heʻene laú,  ʻo toho mai ʻa Kali ki hono lokí ʻo fakatokoto pē ia he falikí. Naʻe ʻikai ha sote ʻo Kali pea naʻe vete ʻe he ʻōfisá hono talausesé, ko ʻene fakahā ia ki he fakamaauʻangá.

Ko e hopo tāmate tangata ko ia ʻo e kau ʻōfisa polisi ʻe toko 5, ʻe he Tangataʻeiki Fakamaau Charles Cato ʻi he Fakamaauʻanga Lahi Nukuʻalofá ʻi he uiké ni ʻe fakaʻosi ʻaki hono ui fakaʻosi ʻe he Kalauní ʻene kau fakamoʻoní ʻi ʻEpeleli, Tuʻapulelulu 24.

Ko e ʻInisipēkita Polisi Kelepi Halaʻufia mo Polisi Konisitapele Salesi Maile, Tevita Vakalahi, Manu Tuʻivai, Fatai Faletau kuo fili ke fai pē ʻenau hopó ʻe he Fakamaau Lahí pē, kuo nau tali tonuhia ki he tāmate tangatá kae fakaʻilo pē ki he fakatupu fakamamahi lahi ki he sinó.

Ko e taimi tatau, ʻe muimui mai hano toe hopoʻi ʻe he kau sulá ʻa e fakaʻiloa ko ia ko Kalisitiane, ʻa ia ʻoku ʻikai kehekehe hono tā tikite fakaʻiló mo e kau polisi ʻoku tukuakiʻí.